MOS-actiefiche: Composteren op school

Neem er even je afvalfactuur bij en je zal merken dat GFT (Groente-, Fruit- en Tuinafval) een grote hap uit het totale afvalbudget wegneemt. Toch kiezen nogal wat Vlaamse scholen ervoor om deze fractie te laten ophalen. Dit zorgt niet alleen voor een beduidend hogere afvalfactuur, maar ook voor meer CO2- en fijnstofuitstoot (van de vrachtwagens die het afval ophalen en wegbrengen) én een gemiste leerkans om de natuur van zeer nabij te leren kennen en onderzoeken. Natuur?! Wat heeft dat met compost te maken?

De leerlingen onderzoeken (volgens niveau) het proces van composteren. Onderstaande niet-limitatieve vragenlijst kan helpen bij het opzetten van het onderzoek.

Op uitstap naar het bos, park, … (ergens waar (grote) bomen staan)

• Hoe komt het dat deze boom zo groot geworden is? Wat heeft hij daarvoor (o.a.)  nodig?
• Of meer algemeen: wat hebben bomen nodig om te kunnen groeien?
• Waar haalt de boom zijn voedsel vandaan?
• Wat gebeurt er met de blaadjes, twijgjes, en planten in de winter?
• Wie helpt om de blaadjes en afgevallen twijgen en takken op te ruimen? Boven de   grond? Onder de grond? → Hier kan je verwijzen naar de Bodemhelden (zie bij   interessante links) .
• Kunnen we dit natuurlijke proces op school nabootsen? En waarom zouden we dat dan doen (nut, meerwaarde)?

In de school

• Wat is compost? Waarmee is het te vergelijken?
• Waar komt het woord composteren vandaan (Latijn)?
• Waarvoor kunnen we compost gebruiken?
• Waarin kunnen we compost maken? → Compostvat/bakken
• Welke materialen hebben we nodig om van composteren een succes te maken?
• Is er voldoende composteerbaar materiaal op onze school aanwezig?
• Vraagt composteren ‘onderhoud’?
• Hoe weten de Bodemhelden waar ons compostvat/bak zich bevindt?
• Waar staat het vat of de bak het beste om het composteren te doen slagen?

Joepie!!! We hebben compost! En wat nu?

• Hoe ‘oogsten’ we compost? Uit een compostvat? Uit een compostbak?
• Waarvoor gaan we de compost op school gebruiken?
• Hoeveel compost hebben we nodig? Voor onze moestuin? Voor fruitbomen? Siertuin?
• Kunnen we de compost zelf wegen? Hoe pakken we dat het beste aan?

Als het composteringsproces niet lukt

• Waar loopt het fout?
• Zit de verhouding ‘natte’ (fruit/groenteresten) en ‘droge’ (twijgjes, stro, hooi, karton, …) massa  goed?
• Staat de/het compostbak/vat op de juiste plaats (zon/schaduw, …)?
• Zijn er andere mogelijke oorzaken? Welke kunnen dat zijn?

Jippie! We starten met composteren en verwerken daarmee een groot deel van ons afval binnen de school. We kiezen, afhankelijk van onze mogelijkheden en draagvlak, voor een compostvat of -bakken.
We verdelen de taken zodat composteren een succes wordt en blijft. Eén klas krijgt elk jaar een opleiding tot compostmeester junior. Deze klas bewaakt de goede werking van het composteren.
Het vat of de bakken voldoen aan de volgende voorwaarden:

• ze zijn voldoende stevig om composteerbaar materiaal en (uiteraard!) de Bodemhelden op te vangen;
• ze staan op de juiste plaats en zijn goed georiënteerd (zon– schaduw);
• ze zijn enkel bestemd voor GFT. Drank- of  koekjesverpakkingen, maar ook ander afval horen hier niet in thuis!

Tip voor diehards

Laat je leerlingen zelf compostbakken ontwerpen, het nodige hout ervoor berekenen en ze construeren. Met gratis paletten kom je trouwens al een heel eind. STEM in de praktijk!

• Starten met composteren is niet voor iedereen evident. Tenzij de school de  expertise reeds in huis heeft, laat je je best begeleiden door een gemeentelijke  compostmeester en kringloopkracht, een (groot)ouder of buur die hierin thuis is. Vraag of hij/zij regelmatig  mee een oogje in het zeil houdt op het goede verloop ervan.
• Het omzetten en oogsten van compost in bakken vereist meer lichaamskracht dan bij een compostvat. Kiest de school voor compostbakken? Richt dan best een pool van vrijwilligers op die bereid zijn om het materiaal van de ene compostbak naar de andere over te scheppen.
• Sommige gemeenten stellen gratis compostvaten ter beschikking. Leg je plannen voor aan de gemeentelijke milieudienst en informeer op welke manier zij de school kunnen ondersteunen.
• Breng het composteren regelmatig op de leerlingen- of MOS-raad. Signaleer problemen wanneer het ergens fout dreigt te lopen (bv. afval dat er niet thuishoort).
• Laat composteren op school niet enkel de verantwoordelijkheid van één klas zijn, maar grijp de kans om hier een verticale leerlijn rond uit te werken.

• Breng Jerom de compostworm tot leven! Een (klas)pop en/of toneeltje is altijd handig om het thema op een leuke manier aan te brengen. Laat Jerom regelmatig terugkomen zodat het thema in de school blijft leven.
• Maak de plannen binnen de scholengroep (en/of andere scholen waarmee je contact hebt) kenbaar. Wissel compostervaringen uit.
• Huldig het compostvat/bak met veel bombarie in. Nodig (groot)ouders, notabelen en de pers uit. Maak er een MOS-compostfeest van!

Jerom de Compostworm (Eisenia Fetida) is de superbodemheld van elke composthoop. Een compostworm is echter niet hetzelfde als een regenworm. Op het Europese vasteland vind je ook de regenworm of dauwpier (Lumbricus Terrestris) en de grauwe worm of aardworm (Aporrectodea Calliginosa). Compostwormen zijn strooiselwormen. Als de omstandigheden goed zijn, eten ze dagelijks bijna hun eigen gewicht aan GFT-afval op!

Composteren vraagt opvolging. Zo moet het composteerbaar materiaal regelmatig worden verlucht of omgezet. Alles op een hoopje gooien en er maar het beste van hopen is dus zeker niet voldoende!

Lager onderwijs - Wetenschappen en Techniek

Natuur: 1.1,1.2,1.3,1.5,1.7,1.14,1.15,1.26

• vlaco.be: dé website voor composteren. Hieronder vind je enkele interessante linken op deze website. Maar ga gerust zelf op onderzoek!
• vlaco.be/thuiskringlopen/thuiscomposteren: ben je een compostgroentje? Bekijk dan zeker de twee filmpjes.
• vlaco.be/thuiskringlopen/thuiscomposteren/composteren-met-kinderen-handleiding-voor-de-leerkracht: het ondertussen klassieke lessenpakket ‘Composteren met kinderen’ vind je hier in digitale vorm terug.
• vlaco.be/thuiskringlopen/thuiscomposteren/wat-is-composteerbaar: een overzicht van wat wel of net niet composteerbaar is.
• vlaco.be/thuiskringlopen/kringlooptuinieren: interessante link voor wie een stapje verder wil gaan.
• omgeving.vlaanderen.be/bodemhelden: de vriendjes van Jerom samen op een leuke website. Download zeker het gratis lesmateriaal en determineerapp. Geef met je klas of school jullie zoekresultaten door.