KaMOShiwijzer bij Terra is ziek

• ​De kinderen vertellen over ziek en gezond zijn.
• Het is een zeer warme dag/ week.
• Voor, tijdens of na een hittegolf, ook voelbaar op school.
• De school organiseert een klimaatproject en je wil daaraan meewerken met je klasgroep.
• Je wil samen met collega’s deelnemen aan de Dag of Week van de Aarde (22 april e.v.).
• Enkele kinderen stappen mee in een klimaatmars of brengen daarvan een foto mee.

Wetenschap en techniek

• Natuur: Algemene vaardigheden:1.2 de kleuters tonen een explorerende en experimenterende aanpak om meer te weten te komen over de natuur.
• Natuur: Algemene vaardigheden: 1.3 de kleuters kunnen met hulp van een volwassene, eenvoudige bronnen hanteren om meer te weten te komen over de natuur.
• Natuur: Algemene vaardigheden: 1.8 de kleuters kunnen verschillende weersomstandigheden waarnemen, vergelijken en benoemen en voorbeelden geven van de gevolgen voor zichzelf.
• Natuur: Gezondheid: 1.9 de kleuters kunnen bij zichzelf en bij anderen het verschil tussen ziek, gezond en gewond zijn herkennen.
• Natuur: Gezondheid: 1.10 de kleuters kunnen in concrete situaties gedragingen herkennen die bevorderlijk of schadelijk zijn voor hun gezondheid.
• Natuur: Milieu: 1.13 de kleuters tonen een houding van zorg en respect voor de natuur.
• Techniek: Techniek als menselijke activiteit: 2.3 de kleuters kunnen in een eenvoudige situatie nagaan welk technisch systeem best tegemoetkomt aan een behoefte.
• Techniek: Techniek als menselijke activiteit: 2.9 de kleuters tonen een experimentele en explorerende aanpak om meer te weten te komen over techniek.
• Techniek: Techniek en samenleving: 2.10 de kleuters kunnen aangeven dat een technisch systeem dat ze gebruiken nuttig, gevaarlijk en/of schadelijk kan zijn.

Wereldoriëntatie: Mens en maatschappij

• Mens: Ik en mezelf:1.1 de kleuters kunnen bij zichzelf onderkennen wanneer zij bang, blij, boos of verdrietig zijn en kunnen dit op een eenvoudige wijze uitdrukken.
• Mens: Ik en mezelf: 1.3 de kleuters tonen in concrete situaties voldoende zelfvertrouwen in eigen mogelijkheden.
• Mens: Ik en de ander: 1.5 de kleuters kunnen bij anderen gevoelens als bang zijn, blij zijn, boos en verdrietig zijn, herkennen en kunnen meeleven in dit gevoel.
• Mens: Ik en de ander: 1.7 de kleuters kunnen een gevoeligheid tonen voor de behoeften van anderen.
• Mens: Ik en de anderen in groep: 1.8 de kleuters kunnen voor zichzelf opkomen door signalen te geven die voor anderen begrijpelijk en aanvaardbaar zijn.
• Mens: Ik en de anderen in groep: 1.9 de kleuters kennen en begrijpen omgangsvormen, leefregels en afspraken die van belang zijn voor het samenleven in een groep.
• Mens: Ik en de anderen in groep: 1.10 de kleuters kunnen in concrete situaties met de hulp van een volwassene afspraken maken.

Muzische vorming

• Muzische vorming – Drama: 3.1 de kleuters kunnen eigen belevenissen, ervaringen, gedachten, gevoelens, handelingen verwoorden.
• Muzische vorming – Drama: 3.2 de kleuters kunnen zich inleven in personages en dingen uit de omgeving en deze uitbeelden.
• Muzische vorming – Media: 5.1 de kleuters kunnen alert omgaan met voor hen bestemde audiovisuele boodschappen.
• Muzische vorming – Media: 5.3 de kleuters kunnen de volgorde van een reeks van voorwerpen, prenten, beelden, klanken en geluiden vaststellen, veranderen, schikken, herschikken en er een nieuw verhaal rond vertellen.

Wiskundige initiatie

• Wiskundige initiatie-getallen: 1.1 de kleuters kunnen handelend en verwoordend de ene concrete hoeveelheid dingen vergelijken met een andere hoeveelheid dingen. Bij het verwoorden gebruiken zij daarbij de passende hoeveelheidsbegrippen. (evenveel / niet evenveel dingen, veel / weinig dingen, te veel / te weinig dingen, dingen over / dingen te kort, meer / minder dingen, meest / minst dingen).
• Wiskundige initiatie-meten: 2.3 de kleuters kunnen dingen rangschikken volgens de toenemende of afnemende mate van een welbepaald kwalitatief kenmerk.

Gevoelens van de personages

• Prent 1: Terra voelt zich niet goed in haar vel, Laura is bezorgd/ nieuwsgierig.

• Prent 2: Terra was gelukkig.

• Prent 5: Laura is verbaasd.

• Prent 9: Terra is blij, enthousiast, opgelucht.

Hulpmiddelen voor onderzoek

• Thermometer: prent 1.
• Stethoscoop: prent 4 en 8.
• Vergrootglas: prent 6, 8 en 9.

Goed zoeken

• Gedetailleerd waarnemen:

  • Prent 1, 3, 4, 8, 10: Waarom zijn er (zoveel) witte sterren?
  • Prent 2: Wat maakt Terra gelukkig op deze prent? Wat zie je aan de mensen op deze prent? Hoeveel vogels, vlinders en bloemen zie je? Zijn dit vieze wolken?
  • Prent 5: Wonen hier mensen of zijn het allemaal fabrieken? Waaraan zie je dat? Zie je ramen waar het licht brandt? Hoeveel kranen/ hoeveel vrachtwagens kan je tellen? Weet je wat die kranen uit de grond/ de aarde halen? Wat doet die vrachtwagen?
  • Prent 6: Wat kan je allemaal zien door het vergrootglas van Laura? Zijn dit vieze of mooie wolken? Wie maakt deze wolken? Zijn het alleen auto’s? Zijn het alleen koeien die scheetjes laten?
  • Prent 8: Wat zie je hier door het vergrootglas?
  • Prent 9: En wat zie je door dit vergrootglas? Hoe kan je zien dat Laura en Terra dit fijn vinden?

• Vergelijkend waarnemen: 

  • Welke verschillen zie je tussen Terra en Laura op prent 1, 2, 9 en 10?
  • Welke verschillen zie je bij Terra op prent 3 en prent 9?
  • Als het verhaal goed gekend is: welke verschillen zie je bij Terra op de prenten 2, 3 en 7?
  • Vergelijken prent 6 en 9: wat zie je in het vergrootglas?

Belangrijke opmerking: op prent 9 zie je een symbool voor recyclage. De prent suggereert dat recycleren ook kan bijdragen tot het verminderen van de klimaatopwarming (op voorwaarde dat het niet gaat over ‘vuile wolken’ bij afvalverbranding). Dit kan je op een verkeerd been zetten. Recyclage is belangrijk omdat daardoor grondstoffen kunnen worden gespaard. Maar er zijn acties die meer bijdragen aan het klimaat. Bijvoorbeeld: minder fossiele brandstoffen gebruiken door auto- en vliegkilometers te beperken, je huis isoleren zodat je minder moet verwarmen, minder vlees eten, … .

Echt of niet echt

• Kunnen we de aarde zien of voelen? Kan de aarde jammeren/ huilen?
• Kunnen we de zon zien of voelen?
• Kan de zon de aarde onderzoeken? Kunnen de aarde en de zon met elkaar praten?

Algemeen

Actief/ alweer/ bedenkelijk/ betekenen/ bouwen/ dat vind ik een moeilijke/ de laatste tijd/ eigenaardig(er)/ enthousiast/ er op los kriebelen/ geen seconde tot rust komen/ geen wonder/ gerommel en gestommel/ gutsen/ het goed hebben/ in alle kleuren van de regenboog/ kanjer/ kleven/ mompelen/ ontelbaar/ onzichtbaar/ overschot/ plotsklaps/ prikken/ raar/ rakelings langs haar neus scheren/ regen/ sindsdien/ sip kijken/ slepen en sjouwen/ tevoorschijn toveren/ van alles en nog wat/ vel/ zich aanplakken/ zich een hoedje schrikken/ zich verweren/ zoal/ zuchten.

Ziek zijn en beter worden

Bezorgd/ dat vraagt een lang herstel/ er is iets niet in de haak/ griep(je)/ hoesten/ ik voel me al een beetje beter/ ik voel me niet goed in mijn vel/ jammeren/ je bent er nog lang niet/ koorts/ kriebelen/ lijf(je)/ stevig ziek/ wat is er toch met mij aan de hand/ zweet.

Onderzoeken

Dat vraagt om verder onderzoek/ geconcentreerd/ hardop denken/ het fijne ervan weten/ ontdekken/ op onderzoek gaan/ stethoscoop/ thermometer/ van nabij bestuderen/ vergrootglas.

Opwarming van de aarde

Aardolie/ al het afval weigeren/ bossen omhakken en afbranden/ deken(tje)/ fabrieken/ het ijs smelt/ in brand staan/ je warmt op/ massa’s koeien/ niet langer de auto nemen/ scheetjes en boertjes laten/ steenkool/ tot actie overgaan/ tweehonderd jaar geleden/ uitstoten/ vieze wolken/ vulkaanuitbarsting/ zonnestraal(tje)/ zwarte rook.

Samen reconstrueren van het verhaal over ziek zijn en weer beter worden bij Terra

Ervaringen en gevoelens uitwisselen over te warm hebben en ziek zijn

Ervaringen en gevoelens uitwisselen over vriendschap en een vriendenboekje introduceren

Ideeën voor muzische verwerking bij het zich inleven

Participatie door de kinderen / participatie door anderen

Voor wie nog meer wil

Samen reconstrueren van het verhaal over ziek zijn en weer beter worden bij Terra

Bij dit verhaal geef je de kinderen best snel de kans om het verhaal na te vertellen. Zo zie je vlugger wat ze van het verhaal meepikken. Je krijgt heel wat tips om het verhaal zelf opnieuw te vertellen. In duo’s kunnen de kinderen telkens een stukje van de dialoog tussen beide personages brengen. Duo 2 gaat verder waar duo 1 eindigt. De prenten kunnen daarbij in volgorde getoond en/of opgehangen worden.

Je kan ook samen met de kinderen het verhaal uitdiepen aan de hand van 3 essentiële vragen. Deze vragen komen ook bij ‘te warm hebben’ en bij ‘ziek zijn’ (zie verder) aan bod:

• Wat is er aan de hand? Wat voelt Terra?

  • Het lijkt of haar huid die in brand staat. Ze zweet veel, …
  • Ze heeft zwarte rook op haar buik. Vieze wolken plakken aan haar dekentje. Haar dekentje wordt dikker en dikker. Ze warmt op.
  • Op sommige plaatsen wordt het heel droog.  Op andere plaatsen smelt het ijs, …
• Hoe komt het? Van waar komen die vele vieze wolken?
  • De mensen nemen steenkool en aardolie onder haar vel.
  • Ze bouwen fabrieken om van alles te maken.
  • Ze rijden met auto’s, vrachtwagens, moto’s, autobussen die vieze lucht uitstoten.
  • Ze reizen met vliegtuigen.
  • Ze hakken de bossen om of ze branden de bossen af.
• Hoe wordt Terra beter? Hoe komen er minder vieze wolken? Hoe kan haar dekentje weer herstellen?
  • Als de mensen te voet gaan of met de fiets en niet met de auto.
  • Als de mensen minder vlees eten.
• Als de mensen afval weigeren dat ze in de winkels krijgen, bv. eenmalig gebruikt plastic.

Ervaringen en gevoelens uitwisselen over te warm hebben en ziek zijn

Ervaringen en gevoelens uitwisselen over vriendschap en een vriendenboekje introduceren

• Kringgesprek over vriend-zijn: wat doe je samen? Hoe zorg je voor elkaar? Wanneer ben je vrienden? Wat doe je als je vriendje of vriendinnetje ziek is? Is vriendschap anders bij jongens en meisjes?
• Je kan een vriendschapsarmbandje van Terra (laten) ontwerpen en uitdelen.
• Ontwerp een vriendenboekje op maat van Terra:
  • Zoek samen met de kinderen kenmerken van Terra.
  • Ieder kind krijgt een exemplaar. Laat ze het boekje illustreren.
  • De kinderen krijgen hulp bij het invullen van hun eigen bladzijde.
  • Ze kunnen zichzelf ook situeren op Terra: Waar woon ik op Terra? Wat doe ik om Terra te helpen?
  • Vul samen met de kinderen de kenmerken van vriendin Laura in.
  • Laat de kinderen hun vriendenboekje meenemen en door enkele vriendjes aanvullen.
• Enkele ideeën:

Ideeën voor muzische verwerking bij het zich inleven 

• Knutsel een Terra-pop en geef ze een plaats in de kring. De kinderen kunnen er vragen aan stellen en voorstellen doen. Gebruik de pop om op situaties te reageren, ook verder in het schooljaar.
• Laat de kinderen het verhaal navertellen met voorwerpen (thermometer, stethoscoop, vergrootglas, verzorgingsmateriaal, …).
• Doe ‘waar-of-niet-waar-spelletjes’ in verband met vriendschap, hitte, ziek zijn, het verhaal van Terra en Laura.
• Situaties fotograferen. Laat kinderen situaties uitbeelden die gefotografeerd kunnen worden: wat doe je samen als vrienden? Wat doe je als het te warm is? Wat doe je als je ziek bent en weer beter wil worden? Laat de kinderen de  vriendschap tussen Terra en Laura uitbeelden, laat ze Terra onderzoeken en verzorgen. Zorg voor een speelthermometer, stethoscoop, vergrootglas, verkleedkleren, verbanddoosje, parasol, waaier, een wereldbol met een deken in een bedje, in een rolstoel enz.. Neem leuke foto’s en geniet van het samen bekijken van de resultaten.
• Vrij spel met een aanbod van verkleedkleren en voorwerpen. De kinderen spelen Terra en Laura. Groen en blauw voor Terra.  Geel en oranje voor Laura. Aanvullen met een dekentje, ‘vieze wolken’ en onderzoeksinstrumenten.
• Schilderen/ tekenen/ knutselen bij het verhaal: 
  • Vrij tekenen of schilderen bij het verhaal.
  • Terra is ziek/ verdrietig en Terra is genezen/ blij.
  • Een grote cirkel op papier met witte, blauwe en groene verf inkleuren. Na het drogen het dekentje aanbrengen bv. met watten. Eventueel onderscheid maken tussen witte, grijze en vieze wolken/ zwarte rook.
• Collage: laat stukjes gekleurd papier scheuren uit tijdschriften (scheurtechniek) en een collage van Terra en Laura samenstellen: licht- tot donkergeel voor de zon, licht- tot donkerblauw en groen voor de aarde, licht- tot donkergrijs voor de vieze wolken en zwart voor de ruimte.
• Suggesties voor bewegingsmomenten of -activiteiten:
• Ervaren en onderzoeken van zweten tijdens spel met veel en minder kleren aan.
• Tikspel: als je door een zwarte wolk getikt wordt, val je af.
• Actief sorteren met loopopdrachten: wat is goed voor Terra en wat heeft ze liever niet?
• Kinderyoga: zonnegroet.
• Ademhalings- en relaxatieoefeningen.

Participatie door de kinderen /participatie door anderen

• De kinderen bepalen samen op welke aspecten van het verhaal ze dieper willen ingaan.
• Ze kiezen om zich in te leven in Terra of in Laura.
• Ze mogen voorstellen wie ze in de klas willen uitnodigen of wat ze willen bezoeken.
• Bekijk of je een verzorgende, verpleger, dokter, boomverzorger, energiesnoeier kan uitnodigen in de klas.

Voor wie nog meer wil

• Je kan zegwijzen in verband met de zon verduidelijken: smelten als sneeuw voor de zon, na regen komt zonneschijn, iemand in het zonnetje zetten, het zonnetje in huis/ in de klas zijn, stralen als de zon.
• Ter info: koorts is op zich nog geen ziekte. Je lichaam warmt op om zich te verdedigen tegen ongewenste indringers (virussen, bacteriën,…). Het is een signaal om het wat rustiger aan te doen, om de veerkracht van je natuur zijn werk te laten doen, … Dit kan eventueel interessant zijn in de vergelijking met de koorts of ‘ziekte’ van Terra.​​​​​​

Op onderzoek in de school en de omgeving
Het dekentje ervaren en begrijpen hoe het werkt (het natuurlijk broeikaseffect)
Waarnemen en onderzoeken van 'vieze wolken' (het versterkt broeikaseffect)
Begrijpen vanwaar de vieze wolken komen
Verkennen van de wereldbol

Op onderzoek in de school en in de omgeving
Ga op Terra-tocht in de school, op het schoolterrein en in de omgeving van de school. Doel is een globale verkenning die aansluit bij de kern van het verhaal:

• Zoek plaatsen die een illustratie bij het verhaal kunnen zijn: droge plek, zieke boom, omgehakte boom, koe, varken, schaap, geit, reukjes, uitlaatgassen van auto’s, vrachtwagen, fabriek, moto, autobus, uitgedroogd grasveld, bomen, fietspad, fietsers, sorteerbak, vuilnisbak, bushalte, … . 
• Speel in op toevalligheden: ontdekkingen van de kinderen, een vliegtuig dat overvliegt met condens streep achter zich in de lucht, verkeer, omgevingsgeluiden,… 
• Zorg voor vergrootglazen, een stethoscoop, verrekijkers, zoekbladen, notitiemateriaal, telescoop, periscoop, eclipsbril, camera, geluidsopname, werkhandschoenen en verzamelzakje. Voorzie eventueel ook zonnebrillen of bescherming tegen de zon. 
• Geef aan enkele kinderen een blad om aan te duiden wat ze waarnemen (zoals in een bingo-spel):
  • afbeeldingen op rode achtergrond voor wat Terra ziek maakt: een auto of moto met uitlaatgas, veel lawaai, een omgehakte boom, afval, een fabriek met uitlaatgas, plastic fles, zwerfvuil, … .
  • afbeeldingen op groene achtergrond voor wat Terra gelukkig maakt: fietsen, mensen te voet, bomen, bloemen, een elektrische auto, een herbruikbare fles.
• Vul aan met extra waarnemingskansen of voorzie dit voor een volgende exploratie: 
  • Energie en elektriciteit: zie je zonnecellen, windmolens in het landschap?
  • Vervoer: hoe kunnen we ons verplaatsen? Welke vervoermiddelen zien we? Welke voertuigen zorgen voor vieze wolken en welke niet? 
  • Woningen: zijn er huizen in opbouw of verbouwing in de omgeving van de school? Zien we isolatiepanelen, zonnepanelen,…?
  • Gezonde lokale voeding: wat hebben we in de schooltuin? Zien we in de omgeving van de school plaatsen waar groenten en fruit gekweekt worden? 
• Als je later nog eens dezelfde plaatsen bezoekt, kan je vergelijken

 
Het dekentje ervaren en begrijpen hoe het werkt (het natuurlijk broeikaseffect)
Het dekentje is de atmosfeer, de dampkring rond de aarde:

• Doe een doek of dekentje rond een bal of een wereldbol. Eventueel kan je een pull gebruiken. Wil je de bol nog kunnen zien, dan mag je de bol niet volledig wegstoppen of gebruik je beter een pull die vooraan opengaat of iets transparants. Je kan een geperforeerde (plastic) cover of luchtkussentjes gebruiken. 
• Vergelijk met een schil rond een appel, aardappel of appelsien. De dampkring is een laag lucht rond de planeet aarde. Die laag kunnen astronauten goed zien. Je kan het ook vergelijken met een schild, omdat de dampkring de aarde beschermt tegen schadelijke straling van de zon en rondvliegende meteorieten (puin uit de ruimte).
• Zonder dekentje kunnen we niet leven. Het is dan altijd zeer koud. De maan heeft geen dampkring. Leven is daar dus niet mogelijk.

Je kan de normale werking van het dekentje als volgt uitleggen:

• Het dekentje zorgt voor de aarde en voor alle mensen. Het dekentje kan ademen. 
• Het dekentje houdt de kou uit de ruimte tegen. Het neemt de warmte van de zon op. Het dekentje houdt de aarde warm. 
• Het dekentje geeft een deel van de warmte terug. Bij voorbeeld omdat het weerkaatst op het witte ijs en op het water van de oceanen. Anders zou het te warm worden. In de tekst is het als volgt geformuleerd bij prent 3: ‘Mijn dekentje zorgt er voor dat er niet teveel zonnestraaltjes op mijn lijf blijven hangen.’.
• Het is dan op de aarde niet te warm en niet te koud. Het dekentje regelt de temperatuur op aarde zodat de mensen, bomen, planten, dieren,…  hier goed kunnen groeien en leven. De natuur heeft dat goed geregeld.
• Het werkt zoals een broeikas of serre in de tuin: er komt warmte binnen, niet te veel en niet te weinig. Het glas van de broeikas filtert en houdt de warmte vast, zodat de planten goed kunnen groeien. Je kan verluchten als het te warm wordt. Opdat niet te veel warmte binnen zou komen, wordt het glas van serres meestal wit geschilderd. Je kan het vergelijken met sneeuw op de poolcirkels. Is de sneeuw weg, dan zal het nog sneller opwarmen.

 
Waarnemen en onderzoeken van 'vieze wolken' (het versterkt broeikaseffect)
De vieze wolken zijn de uitlaatgassen die in en om de dampkring hangen:

• Breng een tweede dekentje of laag aan rond de wereldbol. Eventueel kan je de aangebrachte cover ook wat oppompen. Of knip vieze wolken uit. Kleef of hecht ze op het eerste dekentje.
• Je kan een verrekijker gebruiken of een satelliet knutselen die rond de aarde draait. Zo kan je de vieze wolken van op afstand onderzoeken. De vieze wolken, die de mensen maken, sturen de gewone werking van het dekentje in de war. Het dekentje kan zijn warmte niet goed meer afgeven en daardoor warmt de aarde op! Zoals het in een serre of broeikas veel te warm kan worden en de planten uitdrogen. 

In de tekst van het verhaal komen de vieze of vuile wolken als volgt voor:

• Bij prent 3: zwarte rook.
• Bij prent 6, 7, 9 en 10: vieze wolken.
• Bij de mogelijke sleutelvragen van prent 6 wordt aangegeven dat ‘(uitlaat)gassen’ een ander woord is voor die ‘vieze wolken’.

Heb je bij de Terra-tocht reeds vieze wolken gezien? Van een vliegtuig of van een auto/ moto met ‘zwarte rook’ waarvan de olie dringend moet vervangen worden? Dan kan je daarbij aansluiten.
Grijp terug naar de prenten 3 en 7 om de vieze wolken bij Terra te zien. Gebruik foto’s van uitlaatgassen en vervuilde lucht. Er zijn op internet veel geschikte beelden te vinden. Kinderen kunnen ze met vergrootglazen en stethoscoop nader bestuderen;
Schakel enkele verkeersborden in waarop je vieze wolken kan zien:

• Borden die het begin en einde van een Lage Emissie Zone/ Low Emission Zone (LEZ) aangeven: je ziet de vieze wolken bij de afgebeelde auto.
• Borden die SMOG aangeven in grote letters. Ter info: smog is een samentrekking van ‘smoke’ en ‘fog’. Letterlijk vertaald is het ‘een mist die vervuild is door rook en uitlaatgassen’. Vieze wolken dus.
• Internationaal bekeken zijn er ook diverse borden voor moto’s, auto’ en vrachtwagens die aangeven dat je je motor moet afzetten. Je kan de vieze wolken goed zien op deze borden.
• Het oude verkeersbord ‘overweg zonder slagbomen’ kan ook interessant zijn omdat er een trein met een grote wolk op staat, uit de tijd van de stoomtrein.

 
Begrijpen van waar de vieze wolken komen
Bekijk opnieuw prent 5 en herlees de tekst om te ontdekken van waar die vieze wolken komen:

• Met kranen halen de mensen ‘steenkool en aardolie onder mijn vel’.
• Met vrachtwagens vervoeren ze dit materiaal uit de grond/ uit de bodem naar ‘fabrieken om van alles en nog wat te maken’.

Op prent 6 en in de tekst daarbij gaat dit verder:

• ‘Ik zie auto’s en vliegtuigen’. Je ziet ook een moto en een autobus op de prent.
•  ‘Mensen die bossen omhakken en afbranden’.
• ‘Massa’s koeien die scheetjes en boertjes laten’. Je ziet ook varkens op de prent.
• ‘Dat zorgt voor vieze wolken, sommige onzichtbaar, andere in bijna alle kleuren van de regenboog. Dat kan niet goed zijn!’.
• Aardolie waarnemen is mogelijk als je kan zorgen voor benzine, diesel, stookolie,… in enkele flesjes. Kan je geur en kleur samen beschrijven? Vul aan met prentenboeken en beeldmateriaal:
• Om de motor van een auto te laten draaien heb je diesel of benzine (of aardgas) nodig. Vergeet bij de waarneming van een auto niet te tonen waar de motor zit en waar het deurtje is om brandstof in de auto te doen. Diesel en benzine worden gemaakt van aardolie. Waar haal je diesel of benzine? Ben je al eens mee gaan tanken? Wat is een tankstation? Je hebt een pomp voor benzine en een pomp voor diesel. In een dieselauto doe je diesel. Dat doe je met een slang. Als je een elektrische wagen hebt, gaat het dan ook zo? 
• Hoe brengen de mensen stookolie naar de huizen? Hoe kan je de stookolie van de vrachtwagen in de put krijgen? Waarvoor gebruiken de mensen die stookolie? 
• Vul eventueel aan met spelmateriaal en beeldmateriaal over ontginning en vervoer naar de fabrieken, naar tankstations en naar de huizen. 

Maak kennis met echte steenkool als je die kan vinden. Voor de meeste kinderen is het gebruik hiervan ver van hun leefwereld. Op sommige plaatsen kan je een verband leggen met plaatselijke koolmijngeschiedenis. 
Maak samen met de kinderen de uitspraak ‘de fabrieken maken van alles en nog wat’ veel concreter. Vertrek van enkele dingen die je kan waarnemen. Vul aan met prentjes om de opsomming te ondersteunen. Enkele voorbeelden:  

• Wat maken de mensen allemaal voor ons in de fabrieken? Drinkbussen, brooddozen, ramen, deuren, stenen, dakpannen, brievenbussen, enz., enz. ,… .Sommige fabrieken doen dit met veel wolken. Andere fabrieken kunnen het met weinig wolken. 
• Welke dingen, die de mensen maken, hebben allemaal een motor? Auto’s, bussen, treinen, vliegtuigen, pakjesauto, bladblazer, enz., . … .
• Zorgen al die motoren voor vieze wolken? Er zijn motoren die elektriciteit gebruiken. Bijvoorbeeld elektrische treinen, elektrische auto’s, grasmachine, … . 
• Dit kan aanleiding zijn om een lange lijst te maken van dingen die elektriciteit/ stroom nodig hebben om te werken: gsm’s, frigo’s, wasmachines, speelgoed, tuinrobots, …. .
• Er zijn ook fabrieken die de elektriciteit en de batterijen maken die nodig zijn om al die apparaten te laten werken. Dat zijn fabrieken met heel veel vieze wolken. 
• Kan je ook elektriciteit maken zonder vieze wolken? Je kan verwijzen naar de Terra-wandeling waar je misschien een windmolen of zonnecellen hebt gezien. Eventueel ga je terug buiten kijken naar de zonnecellen van de school of de omgeving. Zonnecellen en windmolens zorgen voor elektriciteit zonder vieze wolken. Dat is dan ‘groene stroom’. Zie ook de KaMOShi-verhalen ‘Leon’ en ‘Gommaar is boos’ in verband met elektriciteit.
• Goed nieuws! Als de mensen minder met auto’s en vrachtwagens rondrijden, als de fabrieken minder dingen maken omdat de mensen tevreden zijn met minder, dan zijn er veel minder vieze wolken. 
• Als je de kans hebt om een (klein) bedrijf te bezoeken, dat zijn best doet om zo weinig mogelijk vieze wolken uit te stoten, dan mag je die kans zeker niet laten liggen. Dat kan misschien via de gemeente of via de ouders.

 
Verkennen van de wereldbol
Een (kinder)globe kan bij dit verhaal niet ontbreken op je thematafel: 

• Kies bij voorkeur een bol die voldoende groot is met een NASA-wereldbeeld, zoals de astronauten de aarde als planeet op afstand kunnen zien. Je ziet de werelddelen met land, woestijn, water en ijs. Je ziet de oceanen en wolken hier en daar er overheen.
• Daarnaast beschik je best ook over een wereldbol met de continenten en landen (staatkundige versie). 

Allerlei opdrachten zijn mogelijk: 

• De bol onderzoeken met vergrootglas, eventueel ook met stethoscoop. 
• Plaatsen aanduiden: waar wonen we? Waar zijn kinderen reeds geweest of waar komen ze vandaan? Waar willen de kinderen graag naar toe? Een plaats kan je aanduiden met een kleine sticker of met een vlagje op een stokje.
• Verbindingen leggen tussen plaatsen. Dit kan je doen met een touwtje of met een reepje klei. De touwtjes en klei kan je vergelijken en verwerken in een eenvoudige afstandstabel. Bespreek welke vervoermiddelen mensen gebruiken om deze afstanden binnen en buiten Europa te overbruggen. Leg eventueel de link met het KaMOShibai-verhaal ‘De ananasboot’. Je kan de kinderen ook met verschillende kleine vervoermiddelen  laten reizen over een grote wereldkaart. Stimuleer het nadenken over de voor- en nadelen van de gemaakte keuzes.

Ga op zoek naar prentenboeken en foto’s over het leven van jonge kinderen in andere landen. Dit kan helpen om zich in te leven in de leefwereld van leeftijdsgenoten op andere plaatsen op de wereldbol, bv. om te verduidelijken hoe andere kinderen met warmte, hitte en de klimaatverandering omgaan.

Vrij spel met allerlei materialen
Ervaren van verbondenheid met de aarde: de bodem, de lucht, de wind en de wolken
Waarnemen van de zon en van de samenwerking tussen zon en aarde
Enkele ideeën voor verwerking
Participatie door de kinderen en door anderen
Voor wie nog meer wil

Vrij spel met allerlei materialen
Geef in aansluiting met de inleving veel kansen om zich in te leven en om te leren waarnemen met volgend aanbod:

• Kleine en grotere wereldbollen, een bureellamp om als zon te gebruiken.
• Doeken en dekentjes, folie, cover, pull of grote sjaal om de wereldbol te omhullen, ook om voor zichzelf te gebruiken en koude/ warmte te ondervinden.
• Een bedje of rolstoel om zieke Terra in te leggen.
• Onderzoeksmateriaal bv. vergrootglas, stethoscoop, thermometer, ook notitiemateriaal en overzicht om de temperatuurmetingen te noteren en aan het bed van Terra te hangen (vergelijk       overzicht door verpleger bij opname in ziekenhuis).
• Een verrekijker, fototoestel, oude of speel-gsm’s, materiaal om een satelliet te knutselen, eventueel een zelfgemaakte telescoop, enz..
• Verzorgingsmateriaal om Terra er weer boven op te helpen.
• Eventueel verkleedkleren van een verzorger, verpleger, dokter,… .
• Een wiegeliedje, aangepaste muziek, een knuffel,… om Terra te koesteren.

Neem zeker de tijd om het beschikbaar spelmateriaal in je klas eens onder de loep te nemen: 

• Komt de veelheid van transportmiddelen terug in het spelmateriaal? Kunnen ze deze opdelen van goed voor Terra/ niet zo goed voor Terra.
• Kunnen kinderen bv. met Lego een huisje bouwen waar overdag veel licht binnen kan en een ander waar geen licht binnenkomt? Welk huisje heeft meer/ minder elektriciteit nodig om te verlichten?
• Kunnen de kinderen bouwen en daarbij echt of fictief isolatiemateriaal gebruiken?
• Is er een kleine wereldbol, een ‘zon’, een windmolen aanwezig?
• Zijn er verschillende soorten bomen in het spelaanbod?
• Is er een speelgoedhuisje, -auto, -molentje, … met zonnepanelen?
• Kunnen ze spelmateriaal van gezonde/ niet zo gezonde voeding sorteren? Is er spelmateriaal van een boerderij of een moestuin?
• Kunnen de kinderen een raket en een satelliet met houten blokken, karton of Lego bouwen

Ervaren van verbondenheid met de aarde: de bodem, de lucht, de wind en de wolken
Meeleven met Terra, de vriendschap met Terra versterken, doe je door verbondenheid met de aarde (verder) op te bouwen. Blijf de activiteiten die je herkent met nog meer enthousiasme doen en verbeter ze doorheen het schooljaar. Enkele voorbeelden:

• Verkennen van de bodem en spelend experimenteren met grond/aarde,… . Zorg voor allerlei hulpmiddelen: zeef, schepje, plantenspuit, vergrootglas, … Meer inspiratie voor hulpmiddelen kan je vinden bij de ‘Terra Kids’ collectie van Haba.
• Spelend ervaren van verschillende materialen op een ‘blote voeten pad’. Afsluiten met reukspelletjes, voeten wassen en lucht voelen bv. met waaiers. Nagenieten bij een glaasje water en ademhalingsoefeningen.
• Meehelpen in de (school)tuin en proeven van de vruchten van de aarde bv. appels, peren, maar ook aardappel, pompoen. Hoe eet je ze? Hoe groeien ze? Welke verschillen zijn er tussen een aardappel en een appel? Wat vind je lekker? Wat wil je leren proeven?
• De zandtafel met klein spelmateriaal en/ of natuurmaterialen verrijken: boompjes, huizen, auto’s, vrachtwagen, ijs (wat piepschuim) en ijsberen, pinguïns, windmolens, fietsers, stappers,…
• Waarnemen van lucht en wind: ruiken van gezonde en vieze luchtjes, de wind voelen, windrichting met windzak ontdekken, vlieger oplaten, vlaggenlijn ophangen, windmolentjes uittesten, kennismaken met windmolens van vroeger (graan malen) en nu (elektriciteit opwekken).
• Waarnemen van wolken: met een (zelf geknutselde) verrekijker of een telescoop kijken, eigenschappen van wolken ontdekken, selfies nemen met wolken op de achtergrond of in een grote oude fotokader.

Waarnemen van de zon en van de samenwerking tussen zon en aarde
Met kinderen kan je de zon niet rechtstreeks waarnemen omwille van veiligheid en beschadiging van de ogen (slechtziendheid/ blindheid). Zelfs een zonnebril of een eclipsbril zijn niet honderd procent veilig voor de ogen. Onrechtreeks kan je de zon wel waarnemen:

• Plaats een zonnewijzer. Ga kijken hoe de schaduw zicht verplaatst wanneer er voldoende zon is.
• Speel schaduwspelletjes: aflijnen op de grond, iets op je hoofd zetten, schaduwtikkertje spelen,… .
• We hebben licht en warmte van de zon nodig om te groeien (vitamine D). Ook plantjes hebben licht en warmte nodig. Niet te veel en niet te weinig. Experiment: waterkers zaaien in potjes of op doekjes in bakjes. Op verschillende plaatsen in licht en donker, op koude en warme plek laten opgroeien en opvolgen, vergelijken, fotograferen,…of zet een emmer omgekeerd op een stuk grasveld. Ga na enkele dagen kijken wat er gebeurt.
• Voor wie meer wil: als je de verbondenheid met de aarde centraal zet, wat dan niet mag ontbreken zijn de seizoenen en hoe je ze herkent. De aarde draait ook rond de zon en zorgt zo voor de afwisseling van lente, zomer, herfst, winter.

Bespreek met de kinderen dag en nacht, zonsopgang en zonsondergang. Demonstreer met een wereldbol en een bureellamp hoe de aarde rond haar as draait en de zon blijft staan. Kleef een sticker of vlagje op ons land. Als de aarde niet zou draaien, dan was het bij ons of aan de andere kant altijd donker of altijd licht. Een kind kan ook Terra zijn, die ronddraait, terwijl Laura (met lamp) blijft staan. De andere kinderen kunnen meeleven. Ze beelden uit wat ze ‘s morgens, overdag, ’s avonds en ‘s nachts doen.
Ter info: een grote variatie van gratis afbeeldingen van de aarde en de zon vind je op https://nl.vecteezy.com/gratis-vector/aarde

 
Enkele ideeën voor verwerking

• Knutsel een aardbol in twee of beter nog in drie dimensies bv. door ‘papier maché’ op een (grote) ballon te kleven. Sommige kiezen voor een grote kartonnen wereldbol waar een kind in kan en mee kan rondlopen. Dit kan interessant zijn om Terra uit te beelden.
• Een klein wereldbolletje kan je knutselen met klei en verven met groen, blauw en wit.
• Experimenteer met allerhande windmolentjes. Zoek winderige plaatsen of hoe je zelf wind kan maken.
• Laat de kinderen variaties in wolken waarnemen en tekenen, schilderen, scheuren en kleven, fotograferen,…
• Laat de kinderen verschillende soorten wolken sorteren en rangschikken.
• Zorg voor een memory met afbeeldingen van allerhande gekke, kleine, grote, gekleurde en vieze wolken. Je kan bomen, voertuigen, fabriek enz. toevoegen.
• Wolken komen veel voor in de kunst. In de fotografie en in de schilderkunst. Je hebt video’s van kunstenaars en kinderen aan het werk bij het wolken schilderen. Laat je inspireren en ga zelf aan het werk!
• Teken kleine, grotere en heel grote wolken tekenen op licht karton. Knip uit en geef kleur. Hang ze op aan een koordje of mobile. Experimenteer met verschillende manieren om wind te maken.
• De kinderen kunnen de contrasten, die zich aandienen, beeldend verwerken via tekeningen, schilderwerk, collages van kleine afbeeldingen op een contrasterende achtergrond naar keuze:
• Het contrast tussen wat je kan zien op prent 6 (vieze wolken) en prent 9 (Terra voelt zich beter).
• Het contrast tussen wat we zomaar krijgen van Terra, van de natuur, van de bomen, van de grond en van de zee, wat kinderen mooi vinden tegenover wat de mensen soms doen met wat ze van de aarde krijgen.
• Het contrast tussen Terra die ziek wordt en Terra die gelukkig wordt.
• Werk een Terra-winkelspel uit. Laat de kinderen ervaren dat sommige dingen nu (in een eerste ronde) goedkoop zijn bv. vliegtuigreis, een ananas, maar later (in een tweede ronde) duurder kunnen worden.

 
Participatie door de kinderen en door anderen

• Werk de interesses en (onderzoeks)vragen van de kinderen bij voorkeur uit. 
• Schakel oudere kinderen uit de lagere school in bij dit thema bv. om groepjes en spelopdrachten te begeleiden.
• Werk samen met ouders tijdens verschillende activiteiten. Hulp is welkom bij uitstappen of bezoeken, bij waarnemingen, bij het tonen van klimaatvriendelijke realisaties, … .Ze kunnen ook materialen en onderzoeksinstrumenten ter beschikking stellen.

Voor wie nog meer wil

• Om de ervaringen van de kinderen te verruimen kan je een bezoek brengen aan een energieneutraal of bijna energieneutraal (BEN) huis, aan een ‘tiny house’, een autogarage en een fietsenwinkel, een fietsberging en fietsherstelplaats, moestuin met compostbak, een containerpark of kringwinkel.
• Als de school de middelen voorziet, dan kan je volop de digitale vaardigheden van jonge kinderen inzetten bij dit thema: bekijk de aarde vanuit de ruimte, toon beelden van de opwarming van de aarde, gebruik een (weer)app om zonsopgang, zonsondergang en temperatuur van enkele plaatsen op de wereldbol te vergelijken, verken climate change apps, … .
• Bij het uitwerken van het thema ruimtevaart kan je zeker verder bouwen op de interesse van de kinderen. Je  kan daarbij gebruik maken van PAXI-filmpjes van European Space Agency - ESA - Space for Kids.

 Als het gaat over klimaatacties samen met jonge kinderen opzetten en uitvoeren, zijn volgende principes van belang: 

• Herneem acties, activiteiten en aandachtspunten die goed aansloegen en op gang gekomen zijn bij het ‘inleven’ en bij het ‘waarnemen/ onderzoeken’.
• Bevestig goede gewoontes van de kinderen en ouders die het gebruik van fossiele brandstoffen tegengaan of beperken. Bevestig acties die je al doet of die al in de school gebeuren en wakker ze aan, geef ze een nieuw impuls.
• Werk vooral symbolische acties uit. Bij voorbeeld ‘wolken wassen’ of een brief met oproep aan de burgemeester bezorgen. Andere voorbeelden hiervan vind je bij ‘reddingsteams lanceren’. Met symbolische acties kunnen jonge kinderen anderen raken en inspireren om duurzame keuzes te maken. Symbolische acties kunnen ook indirect bijdragen tot een klimaatvriendelijker beleid.

Denk ook aan volgende vragen:

• Waar sta je met je eigen betrokkenheid en visie in verband met de opwarming van het klimaat? 
• Hoe zit het met het klimaatbeleid van je school, en hoe situeer je jezelf daarin? Voert de school ook vlot structurele verbeteringen in om met energie om te gaan? Zijn er zonnepanelen, groendaken, goed geïsoleerde ramen, enz. ?
• Hoe intens is de betrokkenheid en samenwerking met ouders en met de omgeving van de school?

De uitdaging van Laura en Terra verwoorden
Vrij inventariseren van acties die Terra kunnen helpen
Focussen op de acties die op de prenten en in de tekst van het verhaal aan bod komen
Samen onderzoeken en meten als actie
Droom van Terra uitwerken
Reddingsteams lanceren
Toonmoment of feest van Terra organiseren
Participatie door de kinderen en omgeving
Voor wie nog meer wil

 
De uitdaging van Laura en Terra verwoorden
Kunnen de kinderen aan de hand van vragen de kernboodschap in eigen woorden uitleggen?

• Laura zegt ‘Als de mensen die op jou wonen minder vieze wolken uitstoten, zal je terug beter worden’. Wat zijn vieze wolken? Wie maakt er vieze wolken? Wie kan dat nog eens uitleggen?
• Terra antwoordt: ‘Ik hoop dan maar dat de mensen slim zijn en snel tot actie overgaan, want zelf kan ik daar weinig aan veranderen. De mensen zullen het zelf moeten doen.’ Zijn de mensen niet altijd slim? Wat is ‘tot actie overgaan’? Waarom moeten de mensen het zelf doen? 
• Laura zegt op het einde van het verhaal: ‘Je bent er nog lang niet. Je bent stevig ziek en dat vraagt een lang herstel’. Wat is een lang herstel als je ziek bent? Hoe zeg je dat in eigen woorden?
• Met welke vraag van Laura eindigt het verhaal? ‘Hey, hey daar, kinderen! Willen jullie Terra helpen om terug beter te worden?’ Wat vinden jullie daarvan? Kunnen jonge kinderen wel iets doen?

 
Vrij inventariseren van acties die Terra kunnen helpen

• Stel de vraag: ‘Waarom is onze aarde ziek, hoe kunnen we ze beter maken?'
• Laat de kinderen vrij brainstormen. Noteer hun reacties op post-its en laat de kinderen er een symbooltje bijtekenen. Als het minder vlot loopt, kan je de brainstorming activeren met het uitdelen van kleine inspirerende prentjes.
• Overloop en sorteer de voorstellen samen met de kinderen. Laat de kinderen groeien in het uitleggen van het waarom van de actie.
• Kunnen de kinderen 3 acties kiezen die ze bij voorkeur willen doen?

 
Focussen op de acties die op de prenten en in de tekst van het verhaal aan bod komen
Ga terug naar prent 9 en de tekst: waar wordt Terra gelukkig van? Wat zie je op de prent? In de tekst staat nog : ‘anderen eten minder vlees’ en ‘nog anderen weigeren al het afval dat ze in de winkels krijgen’.
Herformuleer de acties die in het verhaal voorgesteld worden. Betrek de acties meer op de kinderen zowel individueel als in groep. Ga op zoek naar wat je kan bevestigen en naar wat beter kan:

• Hoe kom je naar school? Met de fiets? Met wie fiets je dan mee? Met de auto of de bus?  Wanneer? Met wie kom je mee? Te voet naar school? Met wie stap je dan? 
• Zorgen we voor de bomen en bloemen in (de omgeving van) de school en voor de planten in de klas? Kunnen we dat beter doen?
• Eten we veel vlees? Eten we graag groenten en fruit van hier? 
• Hebben we veel afval in de klas? Brengen we afval mee? Kunnen we dat beter doen? Hoe? 

Leg indien haalbaar de link met de drie acties die na de brainstorming de voorkeur kregen van de kinderen. Bevestig of stuur wat bij.
Hou de aandacht voor de uitdaging van Laura en Terra levend in de klas (zie Terra-pop knutselen). Dit kan je bv. door samen met de kinderen voor Terra een eigen zitplaats in de kring uit te kiezen. Ze kan dan regelmatig tussenkomen of door de kinderen aangesproken worden om haar mening te geven. Herneem de inleving ‘zorgen voor Terra’: koesteren, dekentje, bedje, wiegeliedje, koorts meten en noteren: geen koorts/ een beetje koorts/ heel veel koorts, vriendin bellen (gsm’s), dokter bellen,… .

 
Samen onderzoeken en meten als actie
Laat de kinderen gedurende een week of langer zelf noteren

• Hoe ze naar school komen. 
• Of ze groenten en lokaal en seizoensgebonden fruit meebrengen of krijgen op school.
• Hoe dikwijls deuren blijven openstaan, lichten blijven branden in klas of in de gang.
• Hoe dikwijls het toilet gebruikt wordt (aantal keren per dag, grote knop, kleine knop,…).
• Welke spullen van de klas veel/weinig gebruikt worden. Welke spullen weg kunnen of gedeeld kunnen worden.

Trek besluiten en stem af met de ouders waar nodig. Organiseer een (fiets)activiteit of start een project op.

 
Droom van Terra uitwerken
Om aan te sluiten bij de fantasie van de kleuters kan je in een droom samen oproepen hoe fijn het is om in de wereld van Terra te leven. 
‘Niet zo heel lang geleden was Terra gelukkig. Ze hield van de mooie bloemen, vlinders, vogels en alle andere dieren die op haar leven...’ Zo staat het in de tekst van het verhaal. Het kan een opstap zijn om samen met de inbreng van de kinderen te gaan dromen. Enkele voorbeelden:

• Fietsers, voetgangers en bussen krijgen de beste wegen en hebben voorrang. 
• Treinen, en vrachtwagens hebben speciale wegen waarbij ze met elektriciteit opgeladen worden. 
• Fabrieken stoten geen vuile wolken meer uit, maar zorgen voor propere lucht en verkoeling.
• Voor alle mensen zijn er veel groenten en veel fruit om te delen in de eigen buurt.
• Het ijs smelt niet meer. De ijsberen (Noordpool) en de pinguïns (Zuidpool) zijn gelukkig.
• Er is overal genoeg zuiver water voor de mensen, de dieren, de bomen, planten en bloemen. 
• De mensen hebben minder nieuwe dingen nodig om gelukkig te zijn. Ze zijn tevreden met oude spulletjes. Ze gaan meer delen, herstellen en samen gebruiken.
• De mensen vechten (meestal) niet met elkaar maar tegen de vieze wolken.
• De koningen, burgemeesters, leiders, bazen en professors denken niet alleen aan zichzelf, maar werken goed samen om ervoor te zorgen dat iedereen gelukkig is.
• Reddingsteams, computers, robots en nieuwe uitvindingen helpen de mensen hierbij.

Je kan deze droom samen met tekeningen, werkjes van de kinderen en ander beeldmateriaal omzetten in een beeldmontage met passende muziek. Zoek een collega, stagiaire of grootouder of ouder met een hobby om dit samen te realiseren. Het kan misschien zelfs een soort meditatie worden in de sfeer zoals in een snoezelruimte: zweven zoals ruimtevaarders in de ruimte en de magie ontdekken!

 
Reddingsteams lanceren
Geïnspireerd door televisieprogramma’s die jonge kinderen kunnen boeien, kan je enkele klasactiviteiten of ‘reddingteams’ voor Terra organiseren. Dit kan eventueel gecombineerd worden met vragen als:

• Wat wil jij doen om Terra te helpen?
• Wat wil jij later worden? 

Kies samen met de kinderen uit de vele mogelijkheden:

• Verplegers en dokters: Terra koesteren.
• Energiekapiteins: zijn de lichten uit? Moet het hier verlucht worden? Zijn de deuren toe? 
• Boomverzorgers, plantenverzorgers: bomen, planten en bloemen in de klas en op de speelplaats verwennen. Zie actiesuggesties in Kamoshi-wijzer bij ‘Boom zoekt school’.
• Fietsverzorgers: fietsen poetsen, herstellen en testen, beter leren fietsen. Het kaMOShibai-verhaal ‘Leon’ kan hierbij aansluiten.
• Afvallers/ opruimers/ kuisploeg: afval in de klas en op de speelplaats ruimen en sorteren, roepen op om afval te verminderen, … .
• Bouwers: bouwen met isolatie, ruime ramen die veel licht binnen laten, in de bouwhoek.
• Professors/ uitvinders: satellieten knutselen, een afvalmeter, … .
• De stappentellers/ de voetgangers: een circuit van een bepaald aantal stappen op de speelplaats of het domein van de school maken, leren schoeisel en materiaal verzorgen, … .
• Het blote voeten team: voor het blotevoeten pad zorgen, voeten leren verzorgen,… .
• Nieuwsreporters: goed nieuws van geslaagde acties brengen, foto’s en tekeningen maken, … .
• Automakers: ‘elektrische’ auto’s, moto’s,…ontwerpen en testen op de speelmat.
• Wolkenwassers/ wolkenkrabbers: kunstenaars die wolken meten, allerlei gekke wolken ontwerpen, knutselen en vieze wolken wassen, bv. met krijt op bordjes.
• Boeren en koks: appels en aardappelen kweken en verwerken, in de moestuin en in de keuken werken.
• Handhavers: verkeersborden ontwerpen om te stimuleren en om te verbieden,  kartonnen handjes met een duim op of neer ontwerpen en gebruiken.
• Hartedieven: positieve boodschappen, pluimen, hartjes, gezonde snoepjes uit.
• Windmakers/ koelers: voor een frisse wind zorgen, voor het openen en sluiten van ramen en deuren, een muziekje, een waaier of een stuk karton om lucht te geven, om het hoofd koel te houden.
• Actiemakers:  actiestickers knutselen bv. licht uitdoen, een spandoek, vlag, pamflet, brief voor directeur of burgemeester ontwerpen. Krijttekeningen maken op de speelplaats, op de stoep aan de school, op belangrijke plaats in de gemeente,… . Aan een Terra-knutselwerkje werken voor grootouders, moederdag, vaderdag, nieuwjaar.

 
Toonmoment of feest van Terra organiseren
Je kan een toonmoment organiseren voor andere klassen. Omdat ouders en andere volwassenen beslissen over het gebruik van fossiele brandstoffen, nodig je hen ook uit op een toonmoment. Je kan dat beperkt houden of een feestelijke tint geven.
Enkele suggesties:

• Ouders, grootouders, directeur, externen verwelkomen.
• Het verhaal van Terra brengen als toneel. Afsluiten met (iets uit) de droom van Terra.
• Een thematafel tonen, een tentoonstelling van de creaties van de kinderen, fotomontage ‘kinderen in actie’,… .
• Reddingteams in actie bv. grote Terra-wereldkaart op de speelplaats verder afwerken en inkleuren.
• Een brief overhandigen aan de directeur of de burgemeester. Oproep tot actie laten ondertekenen en opvolgen.
• Een muurschildering van Terra onthullen.
• Een waterreceptie.

 
Participatie door de kinderen en omgeving

• De acties die de kinderen kiezen, werk je uit.
• De kinderen beslissen wat ze willen tonen of vertellen op het toonmoment.
• Ze werken samen om de rollen in het Terra-toneel te verdelen. Ze mogen kiezen tussen een rol spelen of helpen om een decorstuk af te werken.
• Extra hulp van kinderen van de lagere school is zeker welkom bv. om de reddingsteams te begeleiden. 
• Bij het realiseren van acties is de participatie van ouders, grootouders, personen uit de omgeving van de school, uit verenigingen of vanuit de gemeente een belangrijke hulp. De huizen en tuinen, beroepen en de hobby’s en materialen van ouders, grootouders, buurtbewoners kunnen inspiratie bieden. 
• Anderen kunnen helpen om een avond of een ‘nacht van Terra’ te organiseren. Voor de kinderen kan het een onvergetelijk moment worden, bv. aan het einde van de kleuterschool.

 
Voor wie nog meer wil
Kader je acties in het duurzaamheidsbeleid van je school met aandacht voor de belangrijkste thema’s i.v.m. het afbouwen van het gebruik van fossiele brandstoffen: energie, huisvesting, voeding, verplaatsing,… Help mee om het klimaatbeleid van je school verder uit te werken.