Vlaanderen is voor het gros (92.8%) van haar energiebevoorrading afhankelijk van andere landen (www.milieurapport.be). Bovendien is 78,4% van het totale energieverbruik in Vlaanderen afkomstig van fossiele brandstoffen. De wereldwijde voorraad fossiele brandstoffen is niet alleen eindig, ze zijn bovendien schadelijk voor mens en milieu.
België is voor 51,6% van de elektriciteitsproductie afhankelijk van kerncentrales. De eerste kerncentrales in ons land werden omstreeks 1975 gebouwd, de meest recente rond 1985. Ze zijn dus op leeftijd en vertonen regelmatig gebreken, waardoor ze moeten worden stilgelegd. Bovendien blijft er het probleem van het stockeren van kernafval …
De leerlingen onderzoeken wat energie is, hoe energie ontstaat en werkt, welke verschillende energiebronnen er bestaan en welke in Vlaanderen gebruikt worden, wat de impact hiervan is op de mens en de aarde, en hoe we zuinig(er) met energie kunnen omgaan. Onderstaande vragenlijst helpt je bij het opzetten van het onderzoek.
Energiekje en jij
- Waarom heb je voedsel en drinken (water) nodig?
- Hoe voel je je als je grote honger of dorst hebt?
- Hoe komt dat? Hoe los je dat dan op? Wat is het effect?
- Wat doe je als je in de winter naar buiten gaat? Waarom doe je dat?
- Wat doe je in de zomer, als het (zeer) warm is?
- Wat kun je hieruit concluderen? → Ons lichaam heeft energie (voedsel) nodig. Bij koude isoleren we ons lichaam (meteen dikke jas, sjaal, handschoenen, …).
Energiekje bij je thuis
- Hoe wordt er bij jou thuis met energie omgegaan? Verlichting? Verwarming? Isolatie?
- Wordt er thuis op energie bespaard en hoe gebeurt dat? Help je daarbij? Hoe doe je dat?
- Hoeveel elektriciteit wordt er thuis jaarlijks verbruikt? Aardgas? Andere?
- Waarvoor gebruik JIJ energie?
- Welk apparaat gebruik je het meest? Waarom?
- Wat doe je er precies mee?
- Hoeveel uur per dag (en nacht) staat het aan?
- Hoe dikwijls moet je opladen en hoelang duurt dat dan?
- Hoeveel energie verbruikt het apparaat? Als je het niet weet, hoe kan je het te weten komen?
Energiekje in de school
- Van waar komt de energie van de verlichting in jouw school? En van de verwarming?
- Welke zijn de meest gebruikte energiebronnen in Vlaanderen? In de wereld?
- Wat is het verschil tussen ‘groene’ en ‘grijze’ energie? Voor-/nadelen?
- Hoe komt de energie tot in jouw school?
- Hoe wordt een eenheid energie uitgedrukt? Van waar komt dat?
- Wat kost elektriciteit per eenheid? En aardgas?
- Hoeveel energie verbruikt de school maandelijks/jaarlijks? Hoeveel kost dat?
- Hoe zit dat in jouw klas? Welke apparaten verbruiken energie? Hoeveel? Staan die altijd aan?
- Hoe warm is het in jouw klas?
- Hoe verluchten jullie de klas? Kunnen jullie dat doen zonder energie te verspillen? Hoe?
- Vind je het nodig om minder energie te verbruiken? Waarom? Hoe doen jullie dat dan best?
Actie 1:
Speur naar energievreters in jullie klas en hou hiervan een eenvoudige energieboekhouding bij. Dat kan ook met foto’s of tekeningen. Stel samen een plan op en maak afspraken om onnodig energieverbruik te vermijden. Hang het plan en de afspraken in de klas op, zodat jullie deze zeker niet vergeten. Volgende energievreters verdienen aandacht:
- Temperatuur. Welke temperaturen meten jullie in de klas? Overdag? ‘s Nachts? En tijdens de vakanties? Tip: een minimum-maximumthermometer is een handig instrument om op een eenvoudige manier zowel de dag- als de nachttemperatuur te meten.
- Sluipverbruik. Hoe zit het met de verschillende apparaten (computers, printers, koffiezet, koelkast, …) in de klas? Hoeveel verbruiken ze? Staan ze dag en nacht op? Wat tijdens de pauzes? En als ze ‘uit’ staan, verbruiken ze dan geen energie? Kunnen we dat meten? Tip: een energiemeter kan je vaak (gratis) bij de gemeente ontlenen.
- Verlichting. Welk soort verlichting hebben jullie in de klas? Hoeveel verbruikt de verlichting? Per stuk? Voor het ganse lokaal? Branden de lichten niet onnodig?
- Daglicht. Sta stil bij de klasschikking om optimaal gebruik te maken van daglicht. Waar richten jullie het best de leeshoek in? Waar zit een linkshandige best? Zijn de ramen vrij? In welke kleur is het lokaal best geverfd om maximaal het daglicht te weerkaatsen?
- Ventilatie. Hoe verluchten jullie het best? Kort en krachtig tijdens de speeltijd? Blijft de deur of een raam naar de gang beter open tijdens de les? Wat doen jullie met de verwarming tijdens het verluchten? Tip: Informeer bij de gemeentelijke milieudienst of je er een CO2-meter kan ontlenen.
Actie 2:
Stel de resultaten van de verschillende klassen voor op de leerlingenraad, de MOS-raad, of een ander leerlingenforum en bespreek ze met elkaar. Kijk waar de school zelf nog inspanningen kan doen, en of (en hoe) deze haalbaar zijn. Giet de voorstellen in een to-dolijst en laat de leerlingen deze met veel bombarie aan de schoolverantwoordelijke overhandigen. Vergeet Energiekje niet uit te nodigen!
- Leerkrachten geven (uiteraard) het goede voorbeeld en waken erover dat lichten niet onnodig branden of de verwarming op een redelijk peil staat.
- De leerlingen passen zaken toe die ze leren bij het energieonderzoek, communiceren die naar andere klassen en volgen de afspraken op. Ze kunnen eventueel de meterstanden bijhouden.
- Organiseer klusdagen (samen met de leerlingen!) voor het isoleren van verwarmingsbuizen, plaatsen van tochtstrips, radiatorfolie, ...
- Betrek ook het ondersteunend personeel bij het energieproject (machines afzetten, lichten doven, de verwarming bijstellen of toestellen uitschakelen, …).
- De klusjesman kan een zeer cruciale rol spelen. Maak gebruik van zijn/haar expertise, laat hem/haar met de leerlingen samenwerken.
- Durf bij het plannen van structurele maatregelen ondersteuning vragen aan het oudercomité, het schoolbestuur, de scholengroep, de gemeente, …
- Nodig een expert uit (of ga op bezoek bij): een verlichtingszaak, verwarmingsinstallateur, technische school met richting elektriciteit en/of verwarming, een energiesnoeier, iemand van de elektriciteitsmaatschappij, of van een doe-het-zelf-zaak, van een huis in aanbouw (isolatie!), …
- Betrek de (groot)ouders bij het project. Vraag naar hun ervaringen. Leg de link tussen het energieverbruik in de school en thuis.
- Een mascotte en/of toneeltje is altijd handig om het thema op een leuke manier aan te brengen. Introduceer Energiekje en geef haar/hem de hoofdrol in jullie energieverhaal. Laat Energiekje regelmatig terugkomen zodat het thema in de school blijft leven.
- Formuleer een eenduidig, meetbaar en haalbaar (SMART-)doel. Communiceer dit bij het begin van het project via alle kanalen, evalueer regelmatig de acties en stel indien nodig bij. Stel een MOS-feest in het vooruitzicht bij het behalen van het vooropgestelde doel.
- Bereken (of laat door de leerlingen berekenen) hoeveel euro’s worden bespaard door de acties. Investeer het bespaarde geld in een duurzaam schoolproject waar ook de leerlingen baat (en plezier) bij hebben.
- Laat de leerlingen hun onderzoek, conclusies, en voorstellen van acties aan de directie en/of het schoolbestuur toelichten. Durf een duidelijk engagement te vragen.
- Maak de plannen binnen de scholengroep (en/of andere scholen waarmee je contact hebt) kenbaar. Wissel eventuele ervaringen uit. Organiseer een wedstrijd ‘om het meest energie besparen’ tussen verschillende scholen.
- Laat de leerlingen meetresultaten bijhouden in rekenbladen, tabellen en grafieken, en visualiseer ze met blokkentorens, smileys, enz. zodat ook de kleinsten het begrijpen.
- Breng je gemeente(lijke milieudienst) op de hoogte van de plannen en resultaten. Kader dit binnen het klimaatverhaal (CO2-reductie).
De trias energetica is een eenvoudig model om het energievraagstuk optimaal aan te pakken:
1. Beperk het energieverbruik door verspilling tegen te gaan.
2. Maak maximaal gebruik van energie uit duurzame bronnen.
3. Maak zo efficiënt mogelijk gebruik van fossiele brandstoffen om in de resterende energiebehoefte te voorzien.
Let op!
Duurzame gedragsverandering vraagt tijd en geduld. Vastgeroeste gewoontes verleer je niet snel. Herhaal en evalueer dus regelmatig, en stuur indien nodig bij. Doe dit in overleg met de leerlingen.
Gouden tip!
MOS stelt gratis energiekoffers ter beschikking. Daarin vind je een handleiding, werkbladen en tal van instrumenten om samen met de leerlingen een energieonderzoek op school te voeren.
Lager onderwijs
Maatschappij: 2.3, 2.4, 2.5, 2.6
Tijd: 3.8
Natuur: 1.1, 1.12, 1.16, 1.23, 1.24, 1.25, 1.26
Techniek: 2.1, 2.3, 2.4, 2.5, 2.6, 2.12, 2.15, 2.16, 2.17, 2.18
Brongebruik: 5.1
www.scholenvoorminderco2.be: Altijd al willen berekenen hoeveel CO2 jullie school uitstoot, en hoeveel je kan besparen? Dat kan nu met de gratis online CO2-calculator van MOS!
www.klascement.net/mos/favorieten/14692/29882/?nws=183: Een overzicht van lesmaterialen rond energie en klimaat, gebundeld op de MOS-favorietenpagina op KlasCement.
www.mosvlaanderen.be/kamoshibaiverhalen: speciaal voor kleuters en jongere kinderen ontwikkelde MOS de kaMOShibaiverhalen. ‘Leon’ en ‘Reus Gommaar is boos’ sluiten aan bij het thema energie. ‘Terra is ziek’ kan worden beschouwd als een kapstokverhaal rond het thema klimaatverandering.
www.klimaatbrigade.be/themas/energie: website van WWF met een breed scala aan klimaatgerelateerde thema’s, waaronder energie. Voor leerlingen vanaf 10 jaar.
https://leefmilieu.brussels/themas/gebouwen-en-energie/op-school/leermiddelen-thema-energie: kant-en-klaar lesboekje rond energie. Voor 10 – 14 jaar.
https://mijngroenestroom.be/#ranking: Overzichtelijke en onafhankelijke ranking van alle energieleveranciers op basis van de Greenpeace duurzaamheidscriteria.
https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/energiezuinige-school: Alle mogelijkheden om je school energiezuinig te maken op een rijtje.
https://www.energie-vergelijker.be/blog/energiemix-in-belgie/Hernieuwbare, fossiele of kernenergie: kent u de energiemix in België?
https://www.electricitymap.org/map: Hier kan je per land zien van waar de elektriciteit afkomstig is en hoeveel CO2 er werd uitgestoten om de elektriciteit te produceren.
https://www.febeg.be/statistieken-elektriciteit: een grafiek van de procentuele verdeling van de netto elektriciteitsproductie in Belgie in 2019.
