’t Is feest … en daar horen ballonnen bij! Niets zo mooi als kleurrijke ballonnen, opstijgend tegen een blauwe hemel, toch? Ballonnen worden gemaakt van latex of synthetische plastics. Gevuld met helium kan een ballon wel honderden kilometers afleggen, vooraleer ergens te stranden als zwerfvuil, door vogels of andere (zee)dieren te worden opgegeten, of uiteen te vallen in honderdduizenden kleine partikels, ook wel microplastics genoemd.
Leerlingen onderzoeken de impact van ballonnen op onze leefomgeving. Samen komen ze tot alternatieven die de natuur en de omgeving geen schade toebrengen.
Leerlingen onderzoeken de cultuur van (het oplaten van) ballonnen (wereldwijd en doorheen de tijd), het materiaal waarvan ballonnen gemaakt zijn/werden, de soorten, en de problematiek (afval, giftigheid, dierenleed…).
Volgende vragen kunnen prikkelen om op onderzoek uit te gaan:
Over mezelf
- Wie houdt er van feestjes? Waarom wel/niet?
- Naar welk feestje ging je al? Wat gebeurde daar dan?
- Was er taart? Lekker eten? Vuurwerk? Ballonnen?
- Wie deed er al eens mee met een ballonnenwedstrijd (zo eentje waar je een kaartje aanhangt om misschien een prijs te winnen)? Werd jouw ballon gevonden en waar dan?
- Wie heeft er al eens een ballon met een kaartje aan gevonden? Waar lag die dan?
- Was de ballon nog heel of was hij stuk?
- Stuurde je het kaartje terug? Wat deed je met de (rest van de) ballon?
Over ballonnen
- Hoe worden ballonnen gemaakt? Van welk materiaal worden ze gemaakt?
- Wie heeft de allereerste ballon uitgevonden? Van welk materiaal was die dan?
- Welke verschillende soorten zijn/waren, verspreid over de hele wereld?
- Hoe krijgen fabrikanten ballonnen in van die leuke vormen?
- Hoe komt het dat sommige ballonnen wel en andere dan weer niet kunnen vliegen?
- Hoe ver (en hoog) kunnen ballonnen vliegen?
- Waar komen ze terecht als ze landen? Wat gebeurt er dan met ze?
- Hoe zit het met dat gas (helium) waardoor ballonnen kunnen vliegen? Waar komt dat vandaan?
- Kan men dat gas nog voor iets anders gebruiken? Wat als het gas op is?
- Kunnen we zelf een milieuvriendelijke ballon maken?
- Wie eet graag soep? Wist je dat er ook plastic soep bestaat? Wat is dat denk je?
De leerlingen (onder)zoeken milieuvriendelijke alternatieven voor ballonnen en passen deze toe.
De zelfgemaakte ‘ballon’ voldoet aan volgende voorwaarden:
- gemaakt uit milieuvriendelijke/duurzame materialen. Laat de leerlingen deze termen kritisch onderzoeken.
- de ‘ballon’ kan vliegen en nadien terug ‘binnengehaald’ worden.
- de ‘ballon’ kan eenvoudig ge(de)monteerd worden en neemt weinig plaats in bij het opbergen.
De leerlingen schrijven een brief naar de gemeenteraad, met daarin hun bevindingen. Vraag het gemeentebestuur om geen ballonnen meer op te laten en helium te verspillen, en stel de alternatieven die jullie ontdekten aan hen voor.
- (Groot)Ouders zijn een belangrijke schakel om van de voorgestelde acties een succes te maken. Betrek hen van bij het begin bij de plannen, geef hen inspraak, laat hen mee de doelen bepalen.
- Breng een bezoekje aan de gemeentelijke milieudienst en/of de afvalintercommunale. Bereid dit voor met de leerlingen en laat hen gerichte (en kritische) vragen stellen over (micro)plastics, de weg van een ballon, helium...
- Interview een winkelier van een speelgoed- of carnavalswinkel. Vraag wat hij/zij weet over de problemen met ballonnen. Vraag naar alternatieven.
- Formuleer een eenduidig, meetbaar en haalbaar (SMART-)doel. Communiceer dit bij het begin van het project via alle kanalen, evalueer regelmatig de acties en stel indien nodig bij.
- Laat de leerlingen hun onderzoek, conclusies, en voorstellen van acties aan directie en/of schoolbestuur toelichten. Durf om een duidelijk engagement vragen (bv. om geen ballonnen meer aan te kopen).
- Maak de plannen binnen de scholengroep (en/of andere scholen waarmee je contact hebt) kenbaar. Wissel eventuele ervaringen uit.
- Organiseer een moment waarop je de plannen en doelen aan de ouders, schoolbevolking… op een leuke manier bekendmaakt. Bereid je (of de leerlingen) goed voor en onderbouw met argumenten.
- Een (klas)pop en/of toneeltje (bv. over een vogel die ziek werd van een ballon) is handig om het thema beeldend aan te brengen.
- Koppel de onderzoeksresultaten van de leerlingen aan een toonmoment (tentoonstelling, toneel, …) tijdens bv. de open deur, schoolfeest…
- Organiseer een vliegwedstrijd met de door de leerlingen gebouwde milieuvriendelijke alternatieven (bv. windvogels, kites…). Nodig iedereen hier op uit. Maak er een feest van!
Een staaltje systeemdenken:
- Vooral bij synthetische kleding wordt gebruikgemaakt van vezels die microplastics bevatten. Per liter waswater worden er zo'n 200.000 schadelijke vezels geproduceerd. Bij het wassen laten ze die vezels gemakkelijk los en komen via het afvalwater in rivieren en uiteindelijk in de zee terecht.
- Ondertussen is bekend dat allerlei chemicaliën in zee, zoals pesticiden, dioxines of oestrogenen, zich in veel hogere concentraties dan het omliggende water aan plastic binden. Als een spons zuigen microplastics giftige verbindingen uit het water op. Deze toxines kunnen zich opstapelen in het vetweefsel van zeedieren.
- Recent Belgisch onderzoek toonde aan dat Noordzeemosselen gemiddeld één deeltje microplastic per gram vlees bevatten. Per portie mosselen, die ongeveer driehonderd gram mosselvlees bevat, krijg je dus gemiddeld driehonderd stukjes microplastic binnen.
Je kan het thema van de ballonnen opentrekken naar plastics in het algemeen (bv. PET-flessen, (gratis) plastic zakjes, verpakkingsafval...).
MOS schreef een actiefiche 'Ik drink slim' die bij dit thema aansluit en focust op zowel drankverpakkingen als gezonde dranken. Een aanrader!
Lager onderwijs
Mens en Maatschappij:
- Mens: 1.1
- Maatschappij: 2.5
- Ruimte: 4.2
Brongebruik: 5.1
Wetenschap en techniek:
- Natuur: 1.3, 1.6, 1.7, 1.14, 1.23, 1.24, 1.25, 1.26
- Techniek: 2.1, 2.18
- Dieballongaatnietop.nl: hier vind je nu eens alles over het ballonnenprobleem. Surf op de site zeker ook eens naar de leuke en originele alternatieven
- plasticsoupfoundation.org: via deze website kom je alles te weten over de massa’s plastic die onze zeeën vergiftigen. Met een uitgebreide beeldbank van foto’s en filmpjes. Een aanrader!
- planeetzee.be: achtergrondinfo (ook voor 3de graad) over wat plastic met (zee)dieren doet.
- ballonnenfee.be: hier vind je de verkorte geschiedenis van de ballon (ssst, niet tegen de kinderen zeggen! Laat ze het zelf maar uitzoeken).
- scientias.nl/wereld-is-bijna-door-haar-helium-heen: interessante info over helium en de problemen die een mogelijk tekort kan veroorzaken.
- nl.wikipedia.org/wiki/Luchtballon: als het thema wordt opengetrokken naar luchtballonnen.
Wist je dat... er jaarlijks zo'n honderdduizend mariene zoogdieren en meer dan een miljoen zeevogels door verstikking en inname van plastic sterven?