Uit de cijfers van het 'Vlaams Instituut Gezond leven ’ blijkt dat heel wat kinderen last hebben van overgewicht. 5 % van de Vlaamse jongeren kampt met obesitas. De oorzaak hiervan is vaak te vinden bij de populariteit van calorierijke dranken, snacks en onregelmatige en vaak ongezonde maaltijden. Daarnaast komen meer en meer kinderen met lege brooddozen naar school omdat ouders geen budget hebben om eten te kopen. Een hele opdracht voor scholen om SDG 2 op een discrete manier aan te pakken. Want elk kind heeft recht op een evenwichtige en gezonde maaltijd. In deze fiche buigen we ons over het thema gezonde voeding en gaan we zelfs op zoek naar de impact van onze voeding op het klimaat.
Wist je dat… als je iedere dag een blikje frisdrank drinkt, je het risico op diabetes type 2 met maar liefst 20 % verhoogt?
Voeding is een thema met heel veel mogelijkheden. Je kan het hebben over gezonde duurzame biologische voeding, de ecologische voetafdruk, de eerlijke handel, voedselkilometers, de klimaatimpact, water- en afvalbeleid… Kortom het thema leent zich uitstekend tot een verruiming in heel wat deelthema’s. Voeding is ook cultuurgebonden. Elke cultuur heeft zijn eigenheid wat eten betreft. Laat dit dan misschien ook een aanknopingspunt zijn bij de leerlingen die uit een multiculturele samenleving komen. Laat leerlingen kennismaken met die andere eetculturen. Ga met hen op zoek naar andere groenten en vruchten, andere gerechten en andere vormen om eten te nuttigen. Laat ze op onderzoek uit gaan om gezond van ongezond eten en drinken te onderscheiden. Laat hen opzoeken van waar het voedsel komt, hoe het groeit. Laat hen op zoek gaan naar de betekenis van gezond eten. Is gezonde voeding ook betaalbaar? En is dat gezond eten ook milieuverantwoord?
Onderstaande vragen kunnen prikkelen om op onderzoek uit te gaan.
Over mezelf
- Waarom eet en drink je?
- Waar komt honger en dorst vandaan?
- Welke signalen geeft ons lichaam dan?
- Wat eet en drink je zoal op een dag?
- Eet of drink je soms niet? Waarom/wanneer is dat?
- …
Over dranken
- Wat is de samenstelling van frisdranken,fruitsappen, flessenwaters, drinkwater,...?
- Waarom smaken frisdrank en sommige fruitsappen zoet?
- Waar komt suiker vandaan? Welke soorten suikers zijn er?
- Bestaan er andere producten om iets zoet te maken? Stevia, aspartaam,...
- Wat is de oorsprong van die producten?
- Welke toevoegen gebruikt men nog bij frisdranken?
- Hoe werken al deze stoffen in op de gezondheid?
- Wat is het verschil tussen flessenwater en leidingwater? Doe de water smaakproef.
- Hoeveel kost flessenwater gemiddeld per liter? Hoeveel kost leidingwater?
- Wat is het beste voor het milieu? Herbruikbare fles, flessenwater, plastieken flesje of kraantjeswater?
- Is er overal drinkbaar water te vinden?
- …
Over voeding
- Welke groenten, fruit lust je allemaal? en waarom? Maak smaakproefjes met vruchten en groenten die de leerlingen zelf meebrengen. Vaak zitten hier ingrediënten bij uit andere landen.
- Hoe ziet een gezond ontbijt er uit? Organiseer eens een gezond ontbijt. Laat de leerlingen zelf boodschappen doen, de etiketten aflezen, betalen,...
- Wat moet er allemaal in een gezonde maaltijd zitten? (Zie de voedseldriehoek van het Vlaams Instituut Gezond Leven)
- Van waar komen de groenten en vruchten? (uitheems, inheems fruit, lokaal,...)
- Van waar komt onze voeding? Wordt deze lokaal geteeld? Of legt die vele voedselkilometers af? Wat is de impact van deze voedselkilometers?
- Hoe kunnen we ervoor zorgen dat onze ecologische voetafdruk zo laag mogelijk blijft bij het maken van een maaltijd?
- Wat betekent biologische voeding? Kan je voorbeelden geven? Welk label krijgen deze producten? Worden groenten en fruit zonder pesticiden en kunstmeststoffen gecultiveerd? Pesticiden hebben niet alleen invloed op de plant of de vrucht en de gezondheid van de mens, maar ook op de lucht- en bodemkwaliteit en de biodiversiteit. Denken we maar aan de bijensterfte.
- Wat betekent fair trade? Kan je voorbeelden geven? Welk label krijgen deze producten?Is de voeding die je aankoopt afkomstig vanuit eerlijke handel? Welke schakels uit de voedingsketen zijn betrokken en worden zij hiervoor eerlijk beloond?
- In welke omstandigheden wordt het vlees of vis dat we opeten geteeld? Welke voeding of medicatie worden aan de dieren gegeven? Waar komt de voeding die dieren krijgen vandaan? In welke omstandigheden worden deze dieren gekweekt en geslacht? Wat is de impact van vlees op het klimaat?
- Hoe wordt voedselverspilling aangepakt?
- Hoeveel water is er nodig om voeding te produceren?
Over verpakking
- Hoe zit het met de verpakking bij aankoop van deze voeding? Waarom is verpakking nodig?
- Welke soorten verpakkingen bestaan er?
- Uit welke materialen zijn die gemaakt?
- Waar komen die materialen vandaan? (grondstoffen, landen,...)
- Wat gebeurt er met het afval van deze verpakkingen?
De leerlingen brengen het drankverbruik en het aantal drankverpakkingen (per klas) in kaart en werken op basis hiervan, in overleg overleg met leerkrachten en ouders acties uit om het verpakkingsafval met x% te verminderen en het drinken van leidingwater te verhogen.
De leerlingen brengen het voedselverlies in de refter in kaart en gaan er verder mee aan de slag volgens de stappen in kostbare kost. De leerlingen brengen de lokale producenten in kaart. Ze bekijken welke lokale producenten kunnen worden aangesproken bij het organiseren van vb.: het schoolfeest of andere feestgelegenheden…
- Onderschat je voorbeeldfunctie als leerkracht/opvoeder niet! Leerlingen kijken niet alleen (in de meeste gevallen) letterlijk, maar ook figuurlijk naar je op. Als de school kiest voor een beleid waarbij frisdranken en/of drankverpakkingen (op termijn) geweerd worden, geef dan het goede voorbeeld en laat frisdranken en drankverpakkingen (tijdens de schooluren) achterwege.
- (groot)Ouders zijn een belangrijke schakel om van de vooropgestelde acties een succes te maken. Betrek ze van bij het begin bij de plannen, geef ze inspraak, laat ze mee de doelen bepalen.
- Mogelijke MOS-schakels: een dokter, voedingsdeskundige, scheikundige (leraar), natuurvoeding-en/ of dieetwinkel, afvalintercommunale, verpakkingsvrije winkels (Leuven, Antwerpen, Gent, …), Hidrodoe, …
- Formuleer een eenduidig, meetbaar en haalbaar (SMART-)doel. Communiceer dit bij het begin van het project via alle kanalen, evalueer regelmatig de acties en stel indien nodig bij. Stel een MOS-feest in het vooruitzicht bij het behalen van het vooropgestelde doel.
- Laat de leerlingen hun onderzoek, conclusies, en voorstellen van acties aan de directie en/of het schoolbestuur toelichten. Durf een duidelijk engagement vragen.
- Maak de plannen kenbaar binnen de scholengroep (en/of andere scholen waarmee je contact hebt). Wissel eventuele ervaringen uit.
- Breng je gemeente(lijke diensten milieu en welzijn) op de hoogte van de plannen en resultaten. Kader dit binnen het klimaat- en welzijnsverhaal (CO2-reductie, gezondheid).
- Organiseer een moment waarop je de plannen en doelen aan de ouders, de schoolbevolking, …enz. op een leuke manier bekendmaakt. Bereid jezelf (of de leerlingen) goed voor en onderbouw met argumenten.
- Organiseer een blinde waterproeftest voor de schoolbevolking tijdens het startmoment, schoolfeest, … .
- Organiseer kookmiddagen met ouders van een vreemde origine. Zo leren de kinderen ook andere ingrediënten en eetgewoonten kennen. Organiseer met de leerlingen een potluck.
- Laat de leerlingen meetresultaten bijhouden in rekenbladen, tabellen en grafieken, en visualiseer ze met blokkentorens, smileys, … zodat ook de kleinsten het begrijpen.
- Ontwerp en maak met de leerlingen een meetinstrument dat de gevorderde besparing aanschouwelijk illustreert.
- Ga voor een klassenwedstrijd (minste verpakkingsafval, gezondste klas, …). Stel een leuke (niet-materiële) beloning in het vooruitzicht (een uitstap, een langere speeltijd, …).
- Een (klas)pop en/of toneeltje is altijd handig om het thema op een leuke manier aan te brengen. Laat deze best regelmatig terugkomen zodat het thema in de school blijft leven.
- Koppel het toonmoment (tentoonstelling, toneel, …) aan bv. de open deur, het schoolfeest, ... .
Wat recycleren betekent weet zowat iedereen (hoewel het soms verward wordt met hergebruiken), maar wist je dat precycleren ook bestaat?
Betekenis: het voorkomen van de noodzaak aan recycleren van afval. Precycleren gebeurt vóór wat dan ook wordt gekocht, waarbij overwogen wordt hoe het product verpakt, getransporteerd, gebruikt en weggeworpen wordt. Een nieuwe tendens in onze MOS-scholen?
Eén glas gewone frisdrank bevat ongeveer 26,5 gram suiker. Dit komt
overeen met ongeveer viereneenhalve klontjes suiker. (bron: Coca-Cola)
Let op!
Betrek (groot)ouders bij de plannen. Wees echter ook voorbereid op mogelijke weerstand en tegenkanting. Documenteer je vooraf, zodat je weet waar je over spreekt. Schakel desnoods een (externe) deskundige in.
Gouden tip!
Wanhopig op zoek naar een onderwerp voor het jaarlijkse schoolfeest, toneel, totaalspektakel, …? Stop met zoeken! Je hebt zonet het ultieme toonmoment gevonden! Grijp dit project aan om samen met de leerlingen een scenario en dialoogjes te schrijven, rekwisieten en een decor aan te maken, …
Kleuteronderwijs
Wetenschappen en Techniek:
- Natuur: 1.1, 1.4, 1.7, 1.9, 1.10, 1.12, 1.13
Basisonderwijs
Maatschappij:
- Maatschappij: 2.2, 2.3, 2.4, 2.5, 2.15,
- Brongebruik: 5.1
Wetenschappen en techniek:
- Natuur: 1.3, 1.17, 1.19, 1.23, 1.24, 1.25, 1.26
- Techniek: 2.1
- Overzicht van interessante websites rond gezonde voeding, dranken en afvalpreventie
- Veilig kraantjeswater op school
- Hoe gezond zijn suikervrije light frisdranken? - leefnugezonder.be
- Een overzicht van en achtergrondinformatie over/voor gemeenten die een gezondheidsbeleid
(willen) voeren. - Ovam.be: de Openbare Vlaamse Afvalmaatschappij
- Een schokkend filmpje over de impact van plastics op vogels.
- Een filmpje over de weg die een plastic tas aflegt.
- Interessant achtergrondleesvoer over drankverpakkingen. Opgelet! Leidingwater is hier niet mee in opgenomen.
- Vlaams Instituut Gezond Leven
- Alles over Duurzame voeding
- De impact van voeding op klimaat: Klimaat Mindmap
- Kostbare kost
- KaMOShibai verhaal: De ananasboot (over duurzame voeding), Red de brooddoos (over het gebruik van de brooddoos en een gezonde lunch), Het kleine kamertje van de Konin (over watergebruik) , Alida (over klimaatvluchtelingen)
- Actiefiche: soep met ballen